کاملترین مجموعه فرهنگ لغت خودمونی مردم ایران قسمت هفتم

تک پَر-نوعی حرکت در ورزش باستانی

آسمان غرمبه(صدای رعد، تندر)

در آمدن از جلوی کسی-با کسی مقابله به مثل کردن-در برابر کسی مقاومت کردن

دق کُش کردن-سبب مردن کسی از غم و اندوه شدن

حرف کسی شدن با کسی-با کسی مشاجره پیدا کردن

رنگی-دارای رنگ-آلوده بودن به رنگ

دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

رو دست کسی بلند شدن-از کسی پیشی گرفتن-با کسی رقابت کردن

خود را باختن-دست و پای خود را گم کردن-مضطرب شدن

آفت(زن عشوه‌گر و فتنه‌انگیز)

روده کوچکه ی کسی روده بزرگش را خوردن-کنایه از شدت گرسنگی
 

پارسنگ برداشتن عقل کسی-خل بودن-دیوانه بودن

دو هوا شدن-بیمار شدن به دلیل تغییر هوا

بازپرس-کسی که از متهم پرس و جو می کند

پُلُغ زده-ورقلمبیده-برجسته

بی اشتها-بی میل به غذا

زحمت کش-کارگر-پیشه ور

خنک-بی مزه-بی نمک-نچسب
زن ِ سفری-زن فاسد و بی عفت

تعارف شاه عبدالعظیمی-تعارف زبانی و غیرجدی

چُش-کلمه ای که خر را ار رفتن و حرکت باز می دارند

دوا درمان-مداوا-معالجه

خلاص کردن-تمام کردن-کشتن
چرند و پرند-پرت و پلا-حرف های مزخرف

داغ و درفش کردن-مجرمی را برای اقرار کردن داغ کردن

زیر گذر-راهی زیرزمینی برای پیاده ها که پیاده رو این سوی خیابان را به آن سو پیوند می دهد
ریش توپی-ریش تپه

دروازه بان-محافظ دروازه در فوتبال-گلز

ریغ زدن-خراب کردن-کثافت کاری کردن

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)

اسم شپش کسی منیژه خانم بودن(خودبزرگ‌بینی احمقانه داشتن)

 

جز جگر زده-نفرینی است به معنی دل سوخته بر اثر اندوه و مصیبت-گرفتار به بلا

خُردینه-بچه ی خردسال
جغجغه-بازیچه ای برای کودکان که چون آن را به حرکت در آورند صدا می کند

توپ ِ توپ-ثروتمند-بی نیاز

از جا در رفتن-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن

دود از کله ی کسی برخاستن-سخت شگفت زده شدن-حیرت بسیار کردن

 

جلز-نگا. جز

جرینگ-صدای سکه های پول

تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن

آب دندان خوردن(حسرت خوردن)

خودفروش-فاحشه-خائن

 

چس مال کردن-لباس یا ظزفی را سرسری و با بی دقتی شستن

بیگاری-کار اجباری و بی مزد

درد دل-غم و اندوه درونی

زمین گذاشتن سر-مردن

آب رفتن زیر پوست کسی(پس از لاغری کمی فربه شدن)
جای پا-اثر-نشانه-رد

جوشانده-دارویی که آن را در آب می جوشانند و عصاره ی آن را به بیمار می دهند

 

تصدق کسی رفتن- تصدق شدن کسی را

دیوان کردن-انتقام گرفتن-قصاص گرفتن

خایه دار-با جرات-شجاع

داغ کردن پشت دست-توبه کردن-برای نکردن کاری با خود شرط کردن

خیس خوردن-آب به خود گرفتن-با مایعی مخلوط شدن

رای اعتماد-رایی که نمایندگان مجلس در تایید به دولتی بدهند
از دولت سر(به لطف کسی، از برکت وجود کسی)

پَر جبرئیل-چیز کمیاب و نادر-پول
خبر مرگش-خدا مرگش بدهد

پیاده بودن در کاری-در کاری ناشی و بی تجربه بودن

بریده بریده-منقطع-پاره پاره-گسسته

اجاق(دودمان)

به پول رساندن-فروختن

چلچل-خال خالی-ابلق

 

 
جی جی باجی-صمیمیت بسیار زیاد ولی غیر واقعی

پنج تن آل عبا- پنج تن

 
راست رو-رو به رو-مقابل

بی همه چیز-آدم بد جنس-نادرست-کسی که صفت خوبی ندارد

تابوت خشکه-بسیار لاغر و ناتوان

پیش بُر-کسی که زود کار را پایان می دهد

 

دوش فنگ-نهادن قنداق تفنگ در کف دست و لوله ی آن بر دوش

 

باران خوردن-در زیر باران قرار گرفتن و خیس شدن

زمانه بازی کردن-با زبان بازی و چاپلوسی رفتار کردن

الواتی کردن(عیاشی و هرزگی کردن)

دست به فرار کسی خوب بودن-در گریختن استاد بودن

دست به کیسه شدن-آماده ی پرداخت پول شدن
حرامزادگی-بد ذاتی-مکر

آب آتش زده(اشک)

در دست-آماده-حاضر

زنده به گور-کسی که در تیره روزی به سر می برد و زندگی اش فرقی با مردن ندارد

افسار پاره کردن(سرپیچی کردن، یاغی شدن)
از این حرف‌ها(مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد)

جا دکمه-سوراخی که دکمه ی لباس در آن جا می گیرد

زغال اخته-میوه ای از زیتون کوچک تر و ترش مزه

دَم پهن-نوعی انبر دست که نوک پهن دارد

بد قول-بد عهد-آن که به قول خود وفا نکند
پرت شدن حواس-از موضوع دور افتادن

بیا بیا- برو برو

آفتابه خرج لولهنگ کردن-چیز با ارزشی را در بهای چیز بی‌ارزش دادن

 

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

دود ِ کلفت-دود مواد مخدر

بازی کردن-لق بودن-جفت نبودن
خراشه-تراشه-خرده ی چوب
آب از دریا بخشیدن-از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن
آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده
دندان-گاز

چرکمُرد-پر چرک و کثیف

ریش و قیچی را دست کسی دادن-اختیار کاری را به دست کسی دادن

جهل کردن-در انکار چیزی پافشاری کردن

زدن به هر دری-برای رسیدن به مقصود به هر جا و هر کسی متوسل شدن

خرچه-در مقام توهین به بچه می گویند

حاج خانم-عنوان احترام آمیز برای زنان مسلمان سالمند

زاغه نشین-کسی که در خانه ای محقر و آغل مانند زندگی می کند

خداحافظی کردن-به درود گفتن

این تن را کفن کردی-این تن بمیرد

بدهکار نبودن گوش کسی-سخنان را شنیدن و به آن اعتنا نکردن

جز و وز-اظهار عجز و ناراحتی-شرح غم و اندوه-صدای سوختن چیزی

پالان کسی را لوخ کردن-به قصد فریب از کسی تعریف کردن

چیلک دان کسی را تکاندن-کسی را وادار با افشای رازش کردن

به قوزک پای کسی نرسیدن-در برابر کسی بسیار حقیر و ناچیز یودن

دست چین-گزیده-منتخب

خوش لباس-نگا. خوش پوش

پادرختی-میوه های خراب شده که خود از درخت می افتند

زیج نشستن-خانه نشین شدن-انزوا گزیدن-از دوستان بریدن

آب از آب تکان نخوردن-رخ ندادن جنجال و هیاهو-آرام ماندن اوضاع

آفتاب لب بام(پیری نزدیک به مرگ)

دل پیچه-دل درد-فشار آمدن به معده و روده بر اثر بیماری های گوارشی

برادر زن-برادرِ زن هر مرد

 

دست به سر و روی چیزی کشیدن-چیزی را تعمیر و تمیز کردن

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار

 

افتادن بچه-سقط شدن جنین

چراغ موشی-هر چراغی که به کمک حلبی یا چیزی مانند شیشه ی مربا به عنوان مخزن نفت و یک فتیله درست شود

بازارچه-گذرگاه سرپوشیده با چند مغازه و دکان

پرچانه-پرگو-روده دراز-وراج

در رفتن سخن از دهن-سخنی بی اراده گفتن

آفتابِ پس دیوار-شامگاه
دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

داغ به دل کسی گذاشتن-کسی را عزادار کردن

اسباب‌چینی(دسیسه‌چینی، توطئه‌چینی)

پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی
زیادی حرف زدن-سخنان خارج از موضوع یا بیرون از صلاحیت گفتن-وراجی کردن

از پارو بالا رفتن پول(ثروت بسیار داشتن)

خر کریم را نعل کردن-رشوه دادن-راضی کردن
ذات کسی خراب بودن-بد اصل و نسب بودن-اصالت نداشتن-بد جنس بودن

آش کشک خاله-کار ناگزیر-تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد
رو دست خوردن-فریب خوردن-خام شدن
دنگ دنگ-صدای برخورد دو چیز سخت به هم
خرکچی-چارپادار
تقاص پس دادن-تاوان پس دادن

دور ریختن-دور انداختن-بیرون ریختن

این تن را کفن کردی-این تن بمیرد

زه کشیدن-سخت شدن زخم-کشیدن عضله ها

پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو

دست به دهن-کسی که به اندازه ی مخارجش درآمد روزانه دارد-آدم کم درآمد و تهی دست

تو سری خور-آدم زور شنو-خوار و زبون
چاق کردن غلیان-آماده کردن غلیان برای کشیدن

دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

 

پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

چشم کار کردن-دیدن

چپ چُس-اصطلاحی تحقیرآمیز برای خطاب

 

چندش-لرزش ناگهانی بدن-حالت نامطبوع

زوار-زه وار-چیزی شبیه به زه

 

خط یازده سوار شدن-پیاده رفتن

راه باز است و جاده دراز-اگر می توانی به قصد خود عمل کن

چُل کلید-جام درویشان

دُم کسی را گرفتن-از کسی پی روی و تقلید کردن-کسی را رها نکردن

آب کردن(جنس نامرغوب را فروختن)

استخوان ترکاندن(رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ)
جسته دوزی-نوعی دوختن

حلبی آباد-آلونک نشین های خارج از شهر

تخت پایی-صاف بودن کف پا
جیم الف جا-آدم ریزه میزه
زهره ی کسی آب شدن-سخت ترسیدن

به خاک سیاه نشاندن-بدبخت و ذلیل کردن

پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن

خروس بی محل-وقت نشناس-کسی که بی جا سخن می گوید یا بی موقع کاری می کند

تِرمال کردن-خراب کاری کردن-کثافت کاری کردن-گُه مال کردن
بدک-نه چندان بد

از کار در آمدن(آزموده شدن، نتیجه دادن)

 

زیر و رو کردن-همه جا را به دنبال چیزی گشتن-به هم ریختن

زبان فهم-کسی که مطلب یا سخنی را خوب در می یابد
خوش ظاهر-دارای ظاهر آراسته-کنایه از بدجنس

امان کسی را بریدن-کسی را درمانده و بیچاره کردن

از خر شیطان پایین آمدن(از لجاجت دست برداشتن، از تصمیم نادرستی منصرف شدن)

 
دُم عَلم کردن-اظهار وجود کردن-حالت تعرض به خود گرفتن

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

بی پایه-دروغ-پوچ
از روی شکم‌سیری(از سر بی‌مسئولیتی، بدون تعمق)

خرکچی-چارپادار

خورند-لایق-درخور-به اندازه ی-طرفیت

چراغ روشن کردن-ارزان کردن جنس

چاک و چیل-لب و لوچه-پک و پوز

خیمه شب بازی-نمایش عروسکی-حیله و تزویر
آوردن-باعث شدن-ایجاد کردن

 

تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن

چُرتی-اهل چرت زدن-ضعیف-مردنی

پنجه ی ابوالفضل-ورقه ی برنجی یا نقره ای که به شکل کف دست و انگشتان بریده شده است

خلیلی-نوعی غل و زنجیر-نوعی انگور

دک شدن-جیم شدن-ناپدید شدن

در جای خود خشک شدن-مات و مبهوت ماندن

 

حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم

بیا و ببین-تماشایی-بسیار جالب-قابل توجه
دل را آب کردن-سخت آرزومند کردن-مشتاق کردن
دزد زدن-مورد دزدی قرار گرفتن

آب و تاب-تکلف-لفت و لعاب-تفصیل

انگشت بر چشم نهادن-پذیرفتن-مسلم دانستن

ادا اصول-ادا اطوار

استخوان خرد (نرم) کردن(با رنج و زحمت بسیار چیزی به‌دست آوردن، دود چراغ خوردن)

دست تنها-بی یار-تنها
از کیسه خوردن(از جیب خوردن)

خاک تو سری کردن-نزدیکی کردن زن با شوهر

به دست و پای کسی افتادن-با التماس تقاضای ترحم کردن-نهایت خاکساری کردن

حسرت-آرزوی سخت-خواهش بزرگ

زیر اخیه کشیدن-زیر فشار گذاشتن
زدن خود به آن راه-خود را به نادانی
 

دست انداختن به روی چیزی-چیزی زا غاصبانه تصرف کردن

پر به پر کسی دادن- بال به بال کسی دادن

تخم چیزی ورافتادن-ریشه کن شدن

به خنس و پنس افتادن-به وضع بد مالی دچار شدن

جز جگر زدن-نفرینی است به معنی به بلا گرفتار شدن-دل سوختن بر اثر اندوه و مصیبت

خرخره ی کسی را جویدن-به شدت از دست کسی عصبانی شدن

تِر زدن-خراب کردن کار
 

 

دود و دم داشتن-بساط چای و قلیان یا تریاک گستردن
پیشمرگ-فدایی-کسی که برای مرگ پیشقدم می شود

زیر نافی-هدیه ای که برای بریدن ناف نوزاد به قابله می دهند

به یک تیر دو نشان زدن-با یک اقدام دو کار انجام دادن-با یک کار دو نتیجه گرفتن

تلق و تولوق-صدای ناهنجار

زیر سر کسی بلند بودن-فریفته شدن به وعده های به تر-کسی که روزگار ناداری خود را فراموش کرده است

 

روکش-پوشش یا ورقه ای که روی چیزی می کشند

آدم دو قازی(شخص بی‌سروپای بی‌ارزش)

خوردنی-غذا-قابل خوردن

دماغ خشکی-بی مغزی-دیوانگی

ابنه‌ای(کسی که با شوخی‌های زشت و حرکات جلف وسیله‌ی آزار خود را فراهم می‌آورد)

چشم دریده-خیره-درآمده

حاجی من شریک-کسی که خود را داخل کاری می کند و مدعی شراکت می شود

چس گرگی پا شدن-صبح زود برخاستن

خنجر زدن از پشت-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای درآوردن
از دهان در رفتن-پریدن حرفی از دهان-بدون پیش‌بینی سخن راندن
اهل کوفه(سست پیمان، بی‌وفا و غیرقابل اعتماد)

 

 
درمانگاه-جای درمان بیمار

 

دسته کوک-ساعتی که از محل دسته کوک می شده است

جوشی-تند مزاج-زود خشم-عصبانی

آب از لب و لوچه‌ی کسی سرازیر شدن-تمایل شدید داشتن-به طمع افتادن

دست و رو شسته-بی شرم-وقیح
 

رمباندن-خراب کردن

پدر کسی را در آوردن-کسی را تنبیه کردن-بسیار آزار دادن
اگر و مگر کردن-شرط و بهانه آوردن

تخم لق شکستن-فرصت دادن-رو دادن-کسی را به طمع انداختن

دوا درمان-مداوا-معالجه

بیسار-فلان

بلبشو-هرج و مرج-شلوغی

ریزه خوانی کردن-غرغر کردن-نق زدن-ایراد گرفتن

در خود را گذاشتن-سکوت کردن-خفه شدن

 

جفتک چارکش زدن-کنایه از جفتک زدن

زردنبو-زردمبو

استخوان‌بندی(درست کردن انگاره و طرح)

چوب لای چرخ گذاشتن-سنگ پیش پا انداختن-ایجاد مانع کردن

ته بر کردن-از ته بریدن

بوی حلوای کسی آمدن-قطعی شدن مرگ کسی
چهاردیواری اختیاری-هر کس در میان چهار دیوار خانه اش آزاد است
به قوزک پای کسی نرسیدن-در برابر کسی بسیار حقیر و ناچیز یودن

 

این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)

خفه خون-خفقان

خرافاتی-آن که به خرافات باور دارد-عقب مانده

بکسل کردن-چیزی را به دنبال خود کشیدن و بردن
 

دست به دست گرفتن-از یکدیگر پشتیبانی کردن

تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

حظ کردن-لذت بردن

جوغ-جوی آب

داغ باطل خوردن-از کار افتادن-از رونق و رواج افتادن

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن-اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن

بغداد خراب-شکم گرسنه

دان دان شدن-دانه بستن عسل و شیره و روغن و مانند این ها

 

روی باد هوا بودن-سست و بی پایه بودن

راه حل آسپرینی-راه حل موقت و غیر اصولی

ارباب حجت-اهل منطق

تغ و لغ-چیزی که نظم خود را از دست داده است-سست

دست شما درد نکند-از شما سپاس گزارم

از زبان افتادن-لال شدن

چاخان-دروغ-دروغگو-چرب زبان

رعیت داری کردن-حراست کردن از زیردستان-مورد نوازش و محبت قرار دادن زیردستان
جاخالی کردن-خود را کنار کشیدن

زدن به کوچه ی علی چپ-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

ذات نداشتن-ذات کسی خراب بودن

چپو-غارت-تاراج
جِرم-ته نشست هر چیز-آن چه از دود چسبنده بماند

دانش جو-دانش پژوه-آن که در دانشگاه درس می خواند

تخسی-شیطنت-شرارت-ناقلایی

 

پف زدن-ورم کردن-بالا آمدن

زنانه-ویژه ی زنان

دکان و دستگاه به هم زدن-سر و سامان یافتن-قدرت و ثروت پیدا کردن

برای فاطی تنبان نشدن-بدرد نخوردن-قانع کننده نبودن-فایده نداشتن

از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن(از دارایی دیگران بخشیدن)

 

زیادی حرف زدن-سخنان خارج از موضوع یا بیرون از صلاحیت گفتن-وراجی کردن

بخت-شانس-اقبال-شوهر

خشکه بی آب-نوعی فولاد که آهن و چدن را با آن می تراشند

راسته چینی-چیدن ساده و آسان
بند و بار-قید های اجتماعی-آداب زندگی

دو دلی-تردید-بی تصمیمی

به گرد کسی نرسیدن-بسیار عقب بودن از کسی-فاصله ی بسیار با کسی داشتن

از اوناش نبودن ( فقط به‌صورت منفی)(از جمله‌ی کسانی نبودن که مخاطب گوینده‌ی جمله را از آنان پنداشته است)

 

آروغ بی‌جا زدن-نابه‌جا سخن‌گفتن-نسنجیده کاری کردن
آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است

پات-بی آبرو-بی تربیت

 

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش
زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن
دون پاشیدن-دانه دادن به پرندگان-در باغ سبز نشان دادن-وعده دادن
دُهُل دریده-بی شرم-ناپارسا

حق نشناس-نا سپاس

تفنگ کمر شکن-تفنگی که از قنداق خم می شود
پالان گذاشتن بر کسی-کسی را خر کردن-فریب دادن

دق کُش کردن-سبب مردن کسی از غم و اندوه شدن

توی گود نبودن-در متن موضوع نبودن-اطلاع دقیق نداشتن-در حاشیه بودن

چین خوردن-چروک شدن

زار و نزار-زرد و ناتوان-بد حال و بیمار
دُهُل دریده-بی شرم-ناپارسا

تو هچل-انداختن به دردسر انداختن-دچار مشکل کردن

جاکن شدن-به حرکت در آمدن

خاطر کسی را خواستن-کسی را دوست داشتن
اله و بله-چنین و چنان

پالان کردن کسی-فریب دادن کسی

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

از راه نامشروع ) به پول و ثروت رسیدن

 

خاله وارفته-آدم شل و ول و شلخته

زیر در رو-گریزان-گریز پا-شانه خالی کن

 
تا خوردن-کج شدن-خم شدن-انحنا برداشتن

دل را آب کردن-سخت آرزومند کردن-مشتاق کردن

حمله ور شدن-یورش بردن
اشتر گربه(چیزهای نامتناسب با هم)

آفتاب‌رو-جایی که آفتاب بر آن بتابد

آتش بی‌دود(آفتاب، غضب)

تفنگ سر پر-تفنگی که باروت و گلوله را از سر لوله به درون تفنگ می گذاشتند و با سمبه آن ها می فشردند

انداختن پشت گوش-سهل‌انگاری کردن-دیر انجام دادن-کوتاهی کردن

رفتن با سر-نهایت شوق و اشتیاق برای انجام کاری

چله-چاق-چرب و چیلی

عینک ذره بینی بسیار قوی

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است

زال-کسی که موهای سر و ابرو و مژه های سفید دارد

چله اش افتادن-آبستن نشدن زن

جگر خون کردن-رنج بسیار دادن

 

تو گذاشتن-چیزی را مسکوت گذاشتن-از درون دوختن

انگشتر پا(چیز بی‌ارزش)

چل و چو انداختن-منتشر کردن شایعه

بی مناسبت-نابجا-نامربوط

 

 

از نافِ جایی آمدن(کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن)