برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 245

دو لا-دو لایه-دو تا-خمیده

ته نشست-رسوب

ریش شدن-ریش ریش شدن

جَرّ-کشمکش دعوا

چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن

دنده نهادن-قبول کردن-رغبت کردن

خیر ببینی-دعایی است در حق کسی که کمکی کرده باشد

از گل نازک‌تر به کسی نگفتن-با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن

از زورِ(از شدت، از بسیاری)

دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن

ریش بابا-نوعی انگور درشت دانه

 

از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

بخت برگشته-تیره روز-سیاه بخت-بیچاره

آب پاکی روی دست کسی ریختن-کسی را کاملن ناامید کردن
بیلاخ نشان دادن-حرف طرف را باور نکردن-شیشکی بستن

 

تعزیه گردان-کسی که در امور همگانی دخالت می کند و سود خود را می برد.

چپ بودن-چپ دست بودن-لوچ بودن-مخالف یودن

چراغانی کردن-جشن گرفتن

به گُه کشیدن-بی اعتبار کردن-با توهین خوار و خفیف نمودن

تو نگو من بگو-مشاجره-بحث

در ثانی-ثانیا-دوم

خرد نکردن تره برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن

خشتک-وسط درز دو پا در شلوار

خجالت زده-شرم زده-شرمگین

بازداشت-توقیف موقت-موقتا زندانی کردن

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن

روانه کردن-فرستادن اعزام کردن-گسیل داشتن
چاره-درمان

بالش نرم زیر سر کسی گذاشتن-به کسی وعده های شیرین دادن

خفه کردن-آتشی را خاموش کردن-خاموش شدن موتور-با اصرار در کاری کسی را کسل کردن

داغان-از هم پاشیده-پریشان

بی اُرس و پرس-بی مقدمه
تقلا-دست و پا زدن-کوشش زیاد

از پارو بالا رفتن پول(ثروت بسیار داشتن)

بر وفق-مطابق-موافق

زبان فهم-کسی که مطلب یا سخنی را خوب در می یابد

رج کردن-رج بستن

بابا ننه دار-خانواده دار-اصیل-صاحب نام و نشان

پا ندادن-امکانی پیش نیامدن
دستگیر شدن-فهمیدن-متوجه شدن-بو بردن-عاید شدن-بازداشت شدن

چشم انتظار-منتظر-چشم به راه

 

 

ادب کردن-با تنبیه آموختن-آدم کردن

تُف به دهن-حیرت زده
دیم-زراعتی که از آب باران آبیاری می شود

چپ و راست کردن-زیر و رو کردن-مشت باران کردن

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

پفکی-سخت بی دوام و ضعیف

 

تو بحر چیزی رفتن-در چیزی دقیق شدن-سخت متوجه ی چیزی شدن
پرواربندی-پرورش گاو گوسفند برای سر بریدن

تپق زدن-بیرون شدن بی اراده ی کلمه از زبان-چیزی جز مقصود گفتن
پَتی-لخت-برهنه

درینگ-صدای خوردن مضراب یا ناخن با ساز

حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون

دک و دنده-بالا تنه

از زمین سبز شدن(ناگهان و بی‌خبر پدیدار شدن، به‌طور غیرمنتظره حاضر شدن)

پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

از آن نمد کلاهی به کسی رسیدن(بهره بردن از چیزی، نصیب بردن)

دسته راه انداختن-دسته و جمعیت ترتیب دادن

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

خر دادن و خیار گرفتن-چیز گرانی را با چیز ارزان مبادله کردن-فریب خوردن در معامله

 

پابوس-زیارت

از سرما چاقو دسته کردن-به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

آب به آسیاب کسی ریختن-با زحمت خود سود دیگری را فراهم کردن
به چوب بستن کسی-کسی را با چوب تنبیه کردن-فلک کردن

ابرو فراخی-خوشدلی-گشاده‌رویی

زار بودن کار کسی-پیچیده و دشوار بودن کار کسی

اجاق(دودمان)

چس آمدن-در حالت عصبانیت به جای خوش آمدی می گویند چس آمدی

دانه دانه-یک یک

رژیم گرفتن-رژیم داشتن

تخم نابسمل لا-حرام زاده
درش را گذاشتن-سکوت کردن-خاموش شدن
 

پشت پا پزان-آیین و رسم پختن آش پشت پا. آش پشت پا

آن‌ها را خانم زاییده، ماها را کلفت؟-چرا آن‌ها را بر ما ترجیح می‌دهند؟ چرا به ما اجحاف می‌کنند؟

جا خالی دادن-در بازی هایی مانند والیبال و فوتبال توپ را به جایی انداختن که دست یازیگر حریف به آن نرسد

خارش گرفتن-به خارش افتادن بدن

دهن بین-آن که به گفته ی این و آن عمل می کند

بامبول در آوردن-حقه و کلک زدن
ارواح بابات(به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود)

آپارتی(زن بی‌حیا و بدزبان، سلیطه، پاچه‌ورمالیده)
دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن
در کردن-شلیک کردن-خالی کردن

پنجه کش-نوعی نان برشته و نازک

رای دیدن-در داوری بی طرف نبودن و ملاحظه ی یکی از طرفین را کردن

زرت و زورت-زرت و پرت

خاطر جمع-مطمئن

رفته رفته-کم کم-خرد خرد-یواش یواش

آفتاب گز کردن(ولگردی کردن)

خوب-کافی-بسیار

چاقچور-شلوار گشاد و بلند و کف دار زنانه که آن را بر روی شلیته و تنبان می پوشیدند

باد در سر داشتن-تکبر و غرور داشتن
خرکاری-پرکاری-مفت کاری
توپیدن-پرخاش کردن-تشر زدن
تارتنک-عنکبوت-کارتنک
آدم مقوایی(بی‌اراده، کسی که هیچ‌کاری نمی‌کند)
پس کله ی کسی زدن-کسی را به کاری واداشتن

دلو حاجی میرزا آقاسی-آدم بی قرار و پر تحرک

ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)

بز بگیر-کسی که همیشه به دنبال جنس ارزان یا معاملات پر سود است

 

 

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس

آب نخوردن چشم(امید نداشتن)

داش مشدی-لوطی محل-آن که غرور جوانی دارد

توپ زدن-روی دست حریف برخاستن-کلک زدن

چغندر پخته-لبو

پاکاری-شغل پاکار

چلو-برنج آب کشیده

چلغوز-فضله ی مرغ و کبوتر-آدم کوتاه قد و بی عرضه
حیف و میل کردن-زیاده روی در مصرف و خرج کردن

بالا خانه-اتاقی که بر روی آخرین طبقه ساخته می شود

چهره شدن-مورد توجه قرار گرفتن-گل کردن

دَم ریز-پشت سر هم-پیاپی-متوالی
آب سیر(جانور خوش‌رفتار)

چَپَری بی-درنگ-به سرعت

پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی
در به دری-بی خانمانی-آوارگی
اُس و فُس(اصل، مایه، چهارستون بدن)

چروک خورده-چین خورده-ناصاف شده

ریغ افتادن-اسهال گرفتن-به تر و ور افتادن

رفته رفته-کم کم-خرد خرد-یواش یواش

پدر آمرزیده-دعا یا خطابی برای آمرزیده شدن پدر کسی-پدرت
تعارف دادن-هدیه فرستادن-پیشکش کردن
 

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

 
تاپاله چسباندن-بوسدن محکم و پی در پی
چسش دادن کاری را-لفت و لعاب دادن-بیش از اندازه مهم وانمود کردن

از روی معده حرف زدن(بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن)
بند را آب دادن-فرصتی را از دست دادن-خود را لو دادن-رسوایی به بار آوردن

دست به سینه-آماده ی فرمان-در نهایت ادب و احترام

در آوردن تقلید-ادای کسی را در آوردن-مسخره کردن

آش دهن‌سوز(هر چیز مطلوب و پسندیده)

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

 

زخمه-ضربه ای که برای نواختن به تار می زنند.
آتو(بهانه، دستاویز، نقطه‌ضعف)

دهان کسی بوی شیر دادن-با وجود کوچکی کار بزرگ کردن و نتوانستن

 

اختر در پیراهن کردن(بی قرار کردن)

چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن

پاییدن-زیر نظر گرفتن-مراقبت

تب خال زدن-در آمدن تب خال دور دهان

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند

جزوه دان-آن چه که دفترچه و کتابچه را در آن می گذارند

 

خونسرد-آرام-بی خیال

دمه گیر-خفه کننده-نفس گیر

دلادل-پُر-نهایت بزرگی-شکم زن آبستن

 

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن

آش همان آش و کاسه همان کاسه(چیزی تغییر نکرده)
رو داشتن-گستاخ و وقیح بودن
تریت- تلیت

دور ریختن-دور انداختن-بیرون ریختن

پشه زدن-نیش زدن پشه

خاله سوسکه-دختران خردسالی که ادای زنان بزرگسال را درمی آورند

حمله کردن-یورش بردن

آش کشک خاله-کار ناگزیر-تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد

اله و بله(چنین و چنان)

رکاب دادن-راهی جایی شدن
چادر رختخواب-چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند

حرف توی دهن کسی خشک شدن-از سخن گفتن باز ماندن

پس دوزی-دوختن پشت لباس با دست

آفتابگیر(جایی که آفتاب بر آن بتابد، سایبان، چتر آفتابی)

از قرار(ظاهرن، آن‌طور که پیدا است)

 
زرت و پرت-چرت و پرت

دل ای دل کردن-آواز اندوهگین خواندن
روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

پَلِه-پول
پیر بی خواب-کسی که دیر یا کم بخوابد-کودک
از چشم افتادن-مورد بی مهری قرار گرفتن-بی‌اعتبار شدن

بالا دست-صدر مجلس-حریف چیره

آسمان سوراخ شدن-رویداد بزرگ پیش آمدن

خبر مرگش-خدا مرگش بدهد

زر زدن-دری وری گفتن-گریه کردن

افقی برگشتن-شهید شدن و روی دست‌ها تشییع شدن

اهل کوفه(سست پیمان، بی‌وفا و غیرقابل اعتماد)
زیر آبی-زیرآبکی

به غوره مویز شدن-آموزش ندیده و بی تجربه ادعا داشتن

روان بودن-از حفظ بودن-از بر بودن
زهره ترک شدن-زهره آب شدن

 

آبِ کبود-آسمان

خایه ی غول را شکستن-به تمسخر برای کوچک کردن و ناچیز شمردن کار کسی می گویند

حرف-سخن-گفتار-کلام

پورت-سر و صدا-داد و فریاد

اُزبَک(بی‌ریخت، ژولیده، ازخودراضی)
حساب پس گرفتن-به روشن کردن حساب واداشتن

خیر مقدم-خوش آمد

رد خور نداشتن-قطعی بودن-حتمی بودن-قابل رد نبودن

بادمجان دور قاب چین-آدم چاپلوس-متملق-سبزی پاک کن

داد کشیدن-عصبانیت و خشم نشان دادن

جا خوش کردن-در جایی که معمولن نباید ماندن اقامت کردن

انگشت روی چیزی گذاشتن-موضوعی را مورد توجه قرار دادن

جرات کردن-گستاخی کردن-دلیری کردن

زیر پای خود را سست دیدن-موقعیت خود را نااستوار دیدن-شغل و سمت خود را در خطر دیدن

زن و بچه دار-کسی که زن و فرزند دارد

برق از کسی پریدن-سخت ترسیدن-جا خوردن

رای دیدن-در داوری بی طرف نبودن و ملاحظه ی یکی از طرفین را کردن

جرات داشتن-دلیر بودن-جسارت داشتن

بمیرم-قربان بروم

خواب گرد-کسی که در خواب راه می رود

تن کسی خاریدن-خواهان آزار بودن-دنبال دردسر بودن

بابا ننه دار-خانواده دار-اصیل-صاحب نام و نشان

 
پا ندادن-امکانی پیش نیامدن
جیبی-قابل گنجاندن در جیب-مربوط به جیب

بخت، بخت اول-برای هر زنی شوهر اول بهتر است
تاریخچه-تاریخ مختصر

دو به دست کسی افتادن-به دست آوردن فرصت برای اعمال نظر-قدرت نمایی یا انتقام جویی
چهارتا شدن چشم کسی-سخت تعجب کردن کسی-خیره ماندن از تعجب

اره دادن و تیشه گرفتن-جنگ و دعوا داشتن

الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست
پشه کوره-پشه ی ریز

ای والله گفتن(به برتری کسی بر خود اقرار کردن)

آفتاب کسی به زردی رسیدن(به پایان رسیدن دوران زندگی و یا قدرت و نفوذ کسی)

آبستن فرزندکش(دنیا، روزگار)

ریش خود را در آسیا سفید نکردن-تجربه داشتن

 
آب شدن قند توی دل(لذت بسیار بردن)
تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

بفهمی نفهمی-مختصر-کم-نامحسوس-تااندازه ای

از هفت دولت آزاد بودن(شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن)

بردن سر کسی-با سر و صدا کسی را گیج و خسته کردن

 

به تور کسی خوردن-سر راه کسی ظاهر شدن-گیر کسی آمدن

از بر بودن(مطلبی را در حافظه داشتن)

اسب چوبین(تابوت)

ته دل کسی مالش رفتن-احساس ضعف یا ترس کردن-حالتی شبیه به گرسنگی داشتن

 

دق دل-دلخوری-کینه-دشمنی

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن

اقبال کسی به برج ریق بودن(بداقبال بودن)

این تن بمیرد(سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند)

رفتن بالای منبر برای کسی-پشت سر کسی بد و بیراه گفتن-غیبت کردن

خانه دار-رنی که اداره امور خانه را بر عهده دارد-کدبانو-زنی که شاغل نیست

تزریقات چی-کسی که کارش تزریق آمپول است

از پشت کوه آمدن-بی‌خبر از آداب و رسوم بودن-دهاتی بودن

اشک تلخ(شراب، اشک عاشق)

بردن از رو- از رو بردن

اتر خان رشتی(آدم پرافاده)

 
دود چراغ-کشیدن شیره

اُس و فُس(اصل، مایه، چهارستون بدن)

چشم چیدن-چشم زخم را دفع کردن

زمین را به آسمان دوختن-گزافه گویی کردن-دروغ های شاخ دار گفتن

خر و پف-نگا. خرناس

 

خواب آلود-آن که کاملن بیدار نشده است
ریپ زدن-نامیزان کارکردن موتور

جمال کسی را عشق است-کسی را دوست داشتن-دیدار کسی را به فال نیک گرفتن

از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن

 
زدن به کمر کسی-نوعی نفرین و دشنام است

تحت اللفظی-کلمه به کلمه

با خدا-خداشناس-مومن

پَتَه-کاغذ مقوایی-مهره ی فلزی به جای پول-ژتون

چوب بست-داربست چوبی-چوب بندی

خواه و ناخواه-از روی میل یا اجبار

بَهمان-فلان

خیر ببینی-دعایی است در حق کسی که کمکی کرده باشد

حرامزادگی-بد ذاتی-مکر
راه آمدن-سازش کردن-همراهی کردن
پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

خربزه قاچ کردن با اتوی شلوار-بسیار آراسته بودن و به خود پرداختن

خاطر داشتن-به یاد داشتن

آب‌زیرکاه-حیله گر-فتنه انگیز-دو رو

 

باب دهان-موافق سلیقه-مطابق میل-خوشایند

چیزی شدن-اهمیت و اعتباری پیدا کردن-به جایی رسیدن

دود دادن سبیل کسی-ادب کردن-تنبیه کردن-شکست دادن

 

از هفت دولت آزاد بودن(شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن)

زاق-چشم زاغ چشم

اُرُسی-کفش

دنگ و فنگ-طول و تفصیل-مقدمه چینی فراوان-تشریفات زیاد

پَرِ قیچی-پادو-کارگزار-طرفدار پر و پا قرص

چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن

دوره گرد-غیر ثابت-دست فروش

زار بودن کار کسی-پیچیده و دشوار بودن کار کسی

داو-نوبت بازی

زاغه-جای نگاه داری گاو و گوسفند-حانه ی بسیار محقر-انبار مهمات

بیلاخ نشان دادن-حرف طرف را باور نکردن-شیشکی بستن

پاشنه ترکیده-بی سر و پا-آدم پست

چنگول چنگولی-مجعد-حلقه حلقه-پر چین و شکن

بی فک و فامیل-بی کس و کار

ته و توی چیزی را بالا آوردن-به اصل چیزی پی بردن-چیزی را تمام کردن

دک کردن-از سر وا کردن

بغل خوابی کردن-نزدیکی کردن

پشم کسی ریختن-از قدرت و مقام افتادن

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

چس محل کردن-بی اعتنایی کردن

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

پمپ بنزین-جایی که به وسایل نقلیه بنزین می دهند

پیاله فروشی-میخانه

 

 

افسارسرخود-خود‌رای-افسارگسیخته

از بن دندان(از ته دل، با میل و رغبت)

جملگی-تمامن-سراسر

جزغاله شدن-سخت سوختن-زغال شدن

حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن

دم موشی-هر چیز باریک و دراز

ته خانه-لوازم بی مصرف-بقایای اثاث خانه

 

به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن
حرف کسی در رو داشتن-دارای نفوذ بودن

در کشتی نشستن و با ناخدا جنگیدن-ناسپاسی کردن

خبر-گزارش رویداد

 

 

دود دادن-ضد عفونی کردن-گذاشتن گوشت و ماهی در معرض دود غلیظ برای فساد ناپذیر کردن آن

چنگول زدن-پنجه زدن

حکیم فرموده-فرمان قاطع و لازم الاجرا